Ηλίας Κατσούλης

«Τα Σμυρναίικα τραγούδια ποιος σου τα ’μαθε…», «Στου κορμιού σου τ’ ακρογιάλια θα με φέρουν μαϊστράλια με καράβια χιώτικα…», «Χάνομαι χωρίς ελπίδα μέρα νύχτα στη Χαλκίδα…», «Ήθελα να ’μαι εισιτήριο στην τσέπη σου…», «Δεν την αντέχεις εύκολα την άνοιξη…»
Δεν υπάρχει κανείς που να μην έχει σιγοψιθυρίσει στίχους του Ηλία Κατσούλη, στίχους που έχουν μελοποιήσει αξιόλογοι Έλληνες συνθέτες και κυρίως συνθέτες της νέας γενιάς και που έχουν ερμηνεύσει κορυφαίοι τραγουδιστές…
Τα παραπάνω διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, εκδόσεων Παπαϊωάννου, με τίτλο «Με τα φτερά του έρωτα κι απόψε θα σ’ αγγίξω» που είναι και ο τίτλος του πρώτου τραγουδιού της συλλογής. «Οι στίχοι του Ηλία Κατσούλη, συγκεντρωμένοι σ’ έναν τόμο, έρχονται με τα φτερά του έρωτα να μας αγγίξουν απαλά και να μας ξυπνήσουν μνήμες και συναισθήματα που δεν πρέπει να κοιμούνται ποτέ.» Και πάλι από το οπισθόφυλλο…
Το «λουλουδάκι του χειμώνα» ήταν το τραγούδι που με συγκίνησε και θέλησα να μάθω το δημιουργό του… «Ο Ηλίας Κατσούλης είναι ο στιχουργός» μού απάντησε ο αγαπημένος μου παραγωγός του Δεύτερου της ΕΡΑ (Ελληνική Ραδιοφωνία) τότε (1999) Νίκος Μπουρσινός… Συνθέτης : Τάσος Γκρους, Τραγούδι :Αργυρώ Καπαρού Δίσκος : Του πόθου και του πάθους, 1998.

Λουλουδάκι του χειμώνα
φύτρωσε στον Παρθενώνα
δεν το πήρανε χαμπάρι
παρά μόνο δυο φαντάροι
στο Χαϊδάρι που μετρούνε
μέρες για ν’ απολυθούνε

Δεν το νιώθουν οι διαβάτες
που περνούν σαν υπνοβάτες
μοναχά το ζευγαράκι
σ’ ένα πέτρινο παγκάκι
που φιλιέται στόμα στόμα
κάτω απ’ τον Παρθενώνα

Πατησίων και Ομόνοια
φεύγουνε κρυφά τα χρόνια
και δεν παίρνουμε χαμπάρι
πότε αλλάζει το φεγγάρι
λουλουδάκι του χειμώνα
ποιος να δει στον Παρθενώνα

Και ένα Σάββατο πρωί, του 2000, δε θυμάμαι εποχή, όμως στο Δεύτερο, αφού εκεί «κολλάει πιο πολύ η βελόνα», εννοείται στην εκπομπή του Μπουρσινού, που είχε καλεσμένο τον Ηλία Κατσούλη, μίλησα μαζί του. Τότε έμαθα ότι και άλλα τραγούδια ήταν δικά του, που τα ήξερα αλλά δεν ήξερα το στιχουργό τους…Καλά αφιερώνει το βιβλίο του «στους στιχουργούς που άδοξοι είναι» Κουβεντιάσαμε εκείνο το Σάββατο του 2000 για τραγούδια, για ραδιοφωνικούς παραγωγούς, για το ραδιόφωνο («κολλημένη και για μένα στο Δεύτερο η βελόνα», μου είπε),αλλά και για την εκπαίδευση λίγο (τι λίγο…) ως φιλόλογοι, παθιασμένοι κι οι δυο…
Και τον Ιούνιο του 2007 τον γνώρισα κι από κοντά, σε μια ποιητική βραδιά, 4 ποιητές μάς διάβασαν ποιήματά τους, στις εκδόσεις Γαβριηλίδη («διαβάζω πολλή ποίηση, μου αρέσει πολύ η ποίηση», λέει στην εκπομπή του Λευτέρη Παπαδόπουλου «η άλλη μεριά του φεγγαριού», την αφιερωμένη στον Ηλία Κατσούλη, νομίζω το 2002, την οποία προμηθευτήκαμε από το αρχείο της ΕΡΤ…). Εκείνο το βράδυ λοιπόν - συνακροατές και οι δύο της Ποίησης - τού πρότεινα να έρθει στο σχολείο μας ως στιχουργός, κι αν μπορούσαμε, του είπα, να έχουμε και τον Παντελή Θαλασσινό αυτό θα ήταν το τέλειο ! Γιατί ο Παντελής Θαλασσινός έχει γράψει τη μουσική αλλά και τραγουδάει το Καλαντάρι, το οποίο διάλεξα να δουλέψουμε στο σχολείο με τα παιδιά. Δέχτηκε αμέσως, μετά χαράς μάλιστα !
Αρχές Σεπτεμβρίου, τον καλέσαμε και επίσημα ως σχολική βιβλιοθήκη του 1ου Γυμνασίου Καστοριάς, με τη στήριξη του Ε.ΚΕ.ΒΙ (Εθνικό Κέντρο Βιβλίου), με το πρόγραμμα «συγγραφείς και εικονογράφοι στα σχολεία»
Κανονίσαμε για τις 6 και 7 Μαΐου 2008. Τη μια μέρα θα τον είχαμε στο Γυμνάσιο και την άλλη στο 1ο Δημοτικό Καστοριάς, με το οποίο συνεργαζόμαστε για τις επισκέψεις συγγραφέων και όχι μόνο. Στη συνέχεια επικοινωνούσαμε τηλεφωνικά μία φορά περίπου το μήνα. Του έλεγα πώς προχωρούσα στο σχολείο. Μου έδινε κι αυτός ιδέες (και ως φιλόλογος εκτός από στιχουργός, 30 χρόνια εργάστηκε σε σχολεία «μου άρεσε πολύ η δουλειά μου, μέχρι αυτοκαταστροφής θα έλεγα. Δε θα μπορούσα να κάνω τίποτε άλλο»…γράφει στο εσώφυλλο του βιβλίου του)
Το Νοέμβριο στον Ιανό της Αθήνας παρακολούθησα παρουσίαση του βιβλίου «Μούσα Πολύτροπος» του Βολιώτη-Καπετανάκη και αφιέρωμα στο ρεμπέτικο με εισηγητές τον Μαμαγκάκη και τον Κατσούλη…
Στην τελευταία τηλεφωνική επικοινωνία μας το Μάρτιο αναβάλαμε την επίσκεψή του για τον Οκτώβριο για λόγους υγείας… «Μην ανησυχείς όμως, μου είπε, δεν είναι τίποτε σοβαρό. Καλά να ’μαστε και θα μου κάνεις το αφιέρωμα τον Οκτώβριο»…Όμως το πρόβλημά του ήταν πολύ σοβαρό…Και τον χάσαμε στις 22 Αυγούστου…Οπότε …γύρισε στο χωριό του, στο Λουτρό Κορινθίας…Διαβάζουμε στο εσώφυλλο πάλι του βιβλίου του : «Ζω στο Βύρωνα της Αθήνας, αλλά στο μυαλό μου έρχεται συχνά ο στίχος του Καρυωτάκη «αφήστε με να γυρίσω στο χωριό μου».
Όμως εμείς, ξεκινήσαμε, με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, το αφιέρωμα χωρίς τον Ηλία Κατσούλη…με τον Ηλία Κατσούλη…όπως είχαμε συμφωνήσει.
Γιατί έχουμε το Καλαντάρι του, αλλά και άλλα τραγούδια του. Έτσι ξεκινήσαμε τη χρονιά μας με το

«Ένας μικρός γλυκός παλιός Σεπτέμβρης»

Ένας μικρός Σεπτέμβρης, βάζει τα κλάματα
που στο σχολειό τον πάνε, να μάθει γράμματα
θέλει να παίξει ακόμα, με τ’ άστρα τ’ ουρανού
πριν έρθουν πρωτοβρόχια και συννεφιές στο νου

Πρωτάκι σκολιαρούδι
του κλέβουν το τραγούδι

Ένας γλυκός Σεπτέμβρης στάζει το μέλι του
σωστό παλικαράκι τρυγάει τ’ αμπέλι του
στα Σπάτα ληνοβάτης στο κορωπί γαμπρός
να τρέμουν τα κορίτσια στα βλέφαρά του μπρος

Φυσάει ο σπηλιώτης
κι ο ζέφυρος της νιότης

Ένας παλιός Σεπτέμβρης φίλος αχώριστος
καθώς περνούν τα χρόνια γίνεται αγνώριστος
το κόκκινο ραγίζει στα μήλα της ροδιάς
κίτρινα πέφτουν φύλλα στον κήπο της καρδιάς
Η νύχτα μεγαλώνει
δίχτυα στο φως απλώνει


Διαβάζουμε στο βιβλίο, εκδόσεων Ιανού, για το Καλαντάρι των Ηλία Κατσούλη και Παντελή Θαλασσινού :
«Καλαντάρι στο λεξικό σημαίνει : ημερολόγιο, ημεροδείκτης με τετράστιχα λαϊκής σοφίας…Για μένα θα πει : μέρες και νύχτες της ζωής μου με στίχους τραγουδιών, αυτών που γράψαμε με τον Παντελή…»
«Όλα ξεκίνησαν διαβάζοντας αυτήν τη σελίδα στο Δίφωνο (μουσικό περιοδικό), τον Γενάρη του 2002. Η σελίδα ήταν με χειρόγραφο στίχο του Ηλία Κατσούλη και τη στόλιζε ένα ζωγραφικό θέμα της Γιούλας Ροζάκου. Ένιωσα, όπως όλοι, ότι τα τραγούδια αυτά έψαχναν μουσική…Αποφάσισα να τα ζητήσω επίσημα απ’ τον κηδεμόνα τους, παίζοντάς του ένα δυο, για να τον δελεάσω, Όχι πως θα μου τ’ αρνιόταν ! Αλλά για να τον γλυκάνω. Ο Κατσούλης είναι πολύ γλυκός και τρυφερός άνθρωπος…»
«…εκ των υστέρων διαπίστωσα ότι ήταν σα να μου τους υπαγόρευε ο Παντελής, επομένως του ανήκαν…ο Παντελής τους έντυσε μ’ εκείνα τα μελωδικά χρώματα που τους ταίριαζαν, αποκαλύπτοντας όλα τα φανερά ή κρυμμένα συναισθήματά τους…»
«…βάζοντας κι εγώ το σπάγκο θα έφτιαχνα ένα χαρταετό…Τον βγάζω στον αέρα με αγωνία. Μόλις αρχίσει να πετάει, θα ξαναγεμίσουν τα μάτια μου με παιδική μαγεία…»
Και το 2006 ολοκληρώθηκε το Καλαντάρι Κατσούλη-Θαλασσινού.
Αφού …ανέβηκα πρώτα και πέταξα-μαγεύτηκα από …το χαρταετό, θέλησα να ανεβάσω και τους μαθητές μου, για να δουν από κει ψηλά…αλλιώς τον κόσμο! «…σε μουσική του Παντελή Θαλασσινού, του άλλου μου μισού δηλαδή…» Κάθε φορά που μιλούσα με τον Ηλία επιβεβαιωνόταν αυτός ο λόγος του…Κάθε φορά θα αναφέραμε και τον Παντελή…
Ξεκινήσαμε λοιπόν στο σχολείο το αφιέρωμα με τους μαθητές, με τη συμπαράσταση του διευθυντή του σχολείου, Παναγιώτη Κυρατζή, και τη συνεργασία των φιλολόγων τους, Βούλας Κυβεντίδου και Βιβής Κοσσιέρη. Ήρθε το κάθε τμήμα στη σχολική βιβλιοθήκη για μία διδακτική ώρα. Είδαν πρώτα την 7λεπτη εκπομπή του Λευτέρη Παπαδόπουλου «μακρινές φιλίες» και μικρά αποσπάσματα του μεγαλύτερου αφιερώματός του «η άλλη μεριά του φεγγαριού», για να γνωρίσουν τον Ηλία Κατσούλη ως στιχουργό, αλλά και ως άνθρωπο. Λέει κάπου στην εκπομπή ο Λευτέρης Παπαδόπουλος : «τον αγαπάω και για ένα άλλο λόγο πέρα από το ταλέντο του, γιατί ο Κατσούλης είναι ένας άνθρωπος προσηνής, λαϊκός, σίγουρος για τον εαυτό του, δεν αυτοπροβάλλεται, δεν λέει ένα λόγο παραπάνω, καθημερινός, ουσιαστικός, λαμπρύνει με το στίχο του το ελληνικό τραγούδι…είναι στιχουργός με γερή αρματωσιά. Έχει μελετήσει πολύ το δημοτικό, λαϊκό, ρεμπέτικο αλλά και έντεχνο τραγούδι…»
Ακούσαμε ή καλύτερα είδαμε σε DVD τον Παντελή Θαλασσινό να ετοιμάζει στο στούντιο με τους συνεργάτες του και το Ηλία το Καλαντάρι, λίγο από κάθε μήνα. Και η συνέχεια στην τάξη με το φιλόλογο. Ο κάθε μαθητής πήρε μια φωτοτυπία με τα 12 τραγούδια. Αφού επεξεργαστούν στην τάξη τους στίχους ο καθένας θα δημιουργήσει ό,τι θέλει. Αλλοι θα ζωγραφίσουν, άλλοι θα γράψουν δικούς τους παρόμοιους στίχους, άλλοι θα δώσουν με δικά τους λόγια τις εικόνες που τους συγκίνησαν ή θα βρουν τα χαρακτηριστικά του κάθε μήνα και άλλοι θα προσπαθήσουν να τους παίξουν με τα μουσικά τους όργανα…
Και με όλα αυτά ελπίζουμε ότι οι μαθητές μας θα μάθουν-συνηθίσουν να ακούν ποιοτικό τραγούδι. Και στίχο καλό και μουσική καλή. Ίσως αυτό αποτελέσει το σκαλοπάτι για να ανέβουν-δεχτούν να ακούσουν Σολωμό, Κάλβο, Παλαμά, Σικελιανό, Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, Λειβαδίτη και τόσους άλλους ποιητές, τους οποίους μελοποίησαν οι σπουδαίοι μας συνθέτες…
Θα έχουμε και συνέχεια…
Καλέσαμε τον Παντελή Θαλασσινό ως «άλλο του μισό»… «Με συγκίνησε η ιδέα, μας είπε, να βρεθώ ανάμεσα σε μαθητές γυμνασίου και να μιλήσω για τον Κατσούλη. Θα πάρω την κιθάρα μου και θα έρθω. Όχι ως καλλιτέχνης με αμοιβή, αλλά ως Παντελής για τον Ηλία. Είναι αδύνατον όμως τώρα γρήγορα. Με τη νέα χρονιά, την άνοιξη»
Τον περιμένουμε…
Όταν θα έρθει θα κάνουμε εκδήλωση-αφιέρωμα και για το κοινό της Καστοριάς…

 Στις 27 Σεπτεμβρίου, που πήγα στην Αθήνα για το μνημόσυνο του Κατσούλη, φιλοξενήθηκα στην εκπομπή «εκ των υστέρων» του Δημήτρη Παπαχρήστου στην ΕΡΑ, ΝΕΤ, 105,8, Σάββατο απόγευμα 4-5, όπου κάναμε μισάωρο αφιέρωμα στον Ηλία Κατσούλη. Μετά το τέλος της εκπομπής μία ακροάτρια, συγκινημένη, είπε, με όσα άκουσε, μας έκανε μια προσφορά : θα ετοιμάσει κονκάρδες για όλα τα παιδιά του σχολείου μας (150) με στίχους του Ηλία Κατσούλη και ένα ζωγραφικό θέμα απ’ αυτά της Γιούλας Ροζάκου από το Καλαντάρι (μία μορφή διαφορετική για τον κάθε μήνα)…

Μερικοί ακόμα στίχοι από το Καλαντάρι :
Ο χρόνος του Γενάρη
Οι νύχτες του Γενάρη έχουν στόμα
και λένε παραμύθια τις γιορτές
……………………………………
Φλεβάρης των φλεβών
Ο Αύγουστος του έκλεψε μια μέρα
την ύψωσε πανάκι σε μπρατσέρα
μια άλλη χρόνους τέσσερις χαμένη
σαν άσωτη επιστρέφει μα δε μένει
…………………………………………
Ο Μάρτης Μάρτη μίλησε
……………………………………
Ό,τι αργεί
κι ό,τι στη γη
είναι βαθιά κρυμμένο
πάλι στο φως θα βαπτιστεί
και θα ‘ρθει ευλογημένο
…………………………………
Ένας ευαίσθητος Απρίλης
………………………………
Ένας ευαίσθητος Απρίλης
ένας αθέατος καιρός
γελάει το φρουρό της πύλης
και βγαίνει ήλιος λαμπερός
…………………………………
Ο Μάης έχει μυστικά
Ο Μάης έχει μυστικά κι ένα κλειδί κρυμμένο
που ανοίγει μάτια σκοτεινά και χείλη πικραμένο
έχει και άνεμο τρελό που κουβαλάει τη γύρη
και πυροβάτες της καρδιάς σαν βγει στο πανηγύρι
…………………………………………
Ιούλιος πορθητής
Φορά η νύχτα στα μαλλιά του φεγγαριού την άλω
………………………………………………….
Με της φωτιάς τα άλογα ο ήλιος ταξιδεύει
σε παϊτόνι ολόχρυσο στους δρόμους τ’ ουρανού
…………………………………………….
Αύγουστος είναι
…………………………………………
Αύγουστος είναι και του Ρίτσου η σονάτα
αλλά μπορεί κι ένα χωνάκι σοκολάτα
του σεληνόφωτος αυτή η πανδαισία
να ξεγελιέσαι πως υπάρχει αθανασία
--------------------------------------
Άλλοι στίχοι του Ηλία Κατσούλη :

Με τα φτερά του έρωτα
Με τα φτερά του έρωτα
κι απόψε θα σ’ αγγίξω
…………………………………………
Τους χάρτες των ονείρων σου
κρυφά θ’ ακολουθήσω
……………………………………….

Δεν την αντέχεις εύκολα την άνοιξη
…………………………………………………………
Δεν την αντέχεις εύκολα την άνοιξη
και τον Απρίλη να σε παίρνει αγκαλιά
……………………………………………………………

Εισιτήριο στην τσέπη σου
Ήθελα να ’μαι η αφή στην άκρη των δακτύλων σου
ό,τι αγγίζεις να ’χει κάτι κι από μένα
………………………………………………………………
Ήθελα να ’μαι η σκιά στην άκρη των βλεφάρων σου
……………………………………………………………………
Ήθελα να ’μαι αστραπή που σβήνει μες στο βλέμμα σου
………………………………………………………………….
να ’μαι κρυμμένος πυρετός μέσα στο αίμα σου
για να ξυπνάω τις φωτιές μες στο κορμί σου
……………………………………………………………………….

Θα ψάχνω πάντα γυρισμό
…………………………………………………
σε όνειρό σου τρυφερό
αργά θα πέσω σαν φτερό
για να μη σε πονέσω

Μέντα και λεβάντα
……………………………………….
Σ’ ένα συρτάρι της καρδιάς
με μέντα και λεβάντα
θα τα φυλάξω καθαρά
τα ρούχα σου για πάντα
……………………………………………

Πόνος άπονος
……………………………………
Πες μου αν ραγίζει ο πόνος
αν ξεχνιέται το φιλί
αν παρηγοριέται ο μόνος
που αγάπησε πολύ
………………………………….

Όλα πολύτιμα
………………………………
Κρατώ το χάδι σου στα ήσυχα μαλλιά

Χτες το βράδυ στ’ όνειρό μου
Χθες το βράδυ στ’ όνειρό μου
μπήκες και περπάτησες
…………………………………

Ψίθυρος στο αίμα
Αποκοιμήθηκε η καρδιά μου και σ’ ονειρεύτηκε
……………………………………….
ήρθες σαν το πέταγμα του κύκνου
στο μεσουράνημα του ύπνου
……………………………………….

Ανεμάκι
……………………………….
Αχ ζωή μου μια φορά
με τα χέρια μου φτερά
να αγκαλιάσω το φεγγάρι
να πετάξω μια φορά
στου ουρανού τα καθαρά
ανεμάκι να με πάρει
………………………………………..

Πες μου αυτά που αγαπάς
Πες μου αυτά που αγαπάς να τα θυμάμαι
…………………………………………………..
Πες μου αυτά που αγαπάς να τα φυλάξω
……………………………………………………
να ’σαι φεγγάρι στου βυθού τον ουρανό
…………………………………………………………….

Καράβια χιώτικα
Σου πάει το φως του φεγγαριού
τις νύχτες του καλοκαιριού
απάνω σου όταν πέφτει
………………………………………………
Στου κορμιού σου τ’ ακρογιάλια
θα με φέρουν μαϊστράλια
με καράβια χιώτικα
και θα λάμπουνε για μένα
τα φεγγάρια τα κρυμμένα
και τ΄ αλλιώτικα
Χαλκίδα
……………………………………
Η ψυχή μου θα σαλπάρει
στα νερά τα σκοτεινά
η παλίρροια θα με πάρει
και δε θα με δεις ξανά
……………………………………………

Αχ κορμί ζωγραφιστό
……………………………………
Τώρα που ήρθε η άνοιξη
σαν κόκκινη ανεμώνα
και γίνανε τριαντάφυλλα
οι μέρες του χειμώνα

Του παραδείσου λεμονιά
Του παραδείσου λεμονιά
ένα κλαδάκι λησμονιά
φύλαξε και για μένα
που ’χω δυο χρόνια στο λαιμό
δεμένο αναστεναγμό
και χείλη κλειδωμένα

Γέμισε μύρα κι ευωδιές το κορμάκι μου
που ανασταίνουν τις καρδιές λεμονάκι μου
που σταματούν τον πόνο
στείλε μου το λευκό σου ανθό με τ’ αρώματα
…………………………………………………

Τα νυφικά
…………………………………
Το νυφικό της άνοιξης
Ποιος κήπος θα κεντήσει
……………………………………

Συνάντηση
…………………………………
Επτά τραγούδια βγήκαν βόλτα μες στη νύχτα
κι εμείς διαλέξαμε τον πιο όμορφο σκοπό
για να μου πεις την πιο ωραία καληνύχτα
για να σου πω το πιο δικό μου σ’ αγαπώ
……………………………………………………

Ονειροποιός
……………………………………….
Δεν ήταν θαυματοποιός
ήτανε ονειροποιός
φωτιά σε κόσμο γκρίζο
μ’ ένα μεγάλο ευχαριστώ
στου έρωτά του τον ιστό
σημαία κυματίζω
……………………………………………….

Φερνάντες
………………………………………
αρωμάτιζε την αίσθηση του κόσμου
………………………………………


Κράτα για το τέλος
………………………………………….
καλή τύχη γεια χαρά σου
μην πετάς τα όνειρά σου
μην τα βρω ποτέ στο δρόμο
και σε λυπηθώ